][Burchten/kastelen chronologie][Overige objecten][Artikelen][Pre-Hollandse periode][Gegevens- en bronnen]| Middeleeuwse dwangburchten van West-Friesland en Alkmaar |
|
[Home][Kaart][Introductie][English ][Burchten/kastelen chronologie][Overige objecten][Artikelen][Pre-Hollandse periode][Gegevens- en bronnen] |
  |
| [Terug naar gegevens en bronnen] [Home] |
Derde Boek, verzen 1465-1598 | |
| 1465 | "..xii hondert vijftich ende vier mede, Dat voer Valenchine, de stede, Coninc Willam dus was comen, Sinen swagher te groten vromen Ende sijnre suster kinder na. |
1470 | Dus ghevielt, als ic versta. Onghegoet waren si bleven, Hadt de coninc niet bedreven. Nochtan sijn somighe Henewiere, Als si int lant comen hiere, Segghen si: Hollant moet versinken. De willen qualike dat bedinken, Dat de van Hollant haren here Brochten in so groter ere. Binnen deen dat de coninc lach |
| 1480 | Vor Valenchine op enen dach, Quam hem bootscap openbare, Dat hem een zone ghebore ware Van siere vrouwen, sinen wive, De oir soude zijn na sinen live. De coninc verblide sere Ende dankets Gode onsen here. De sticken worden doe beweven, Als hier voren staet bescreven, Ende quam thuis op enen dach |
| 1490 | Aldaer sijn vrouwe van kinde lach. Doe dede hi dopen sinen zone: Florens was gheheten degone, Daer men of mach horen tellen Ende vertrecken ende voerspellen Wonder ende jamer groot, Dat ghesciede van siere doot, Als ghi hier na sult verstaen. De concinc Willam heeft ghedaen Feeste, als hem selven dochte |
| 1500 | Dat hi met eren doen mochte, Ende bleef ene wile in rusten daer, In weet, hoe langhe niet vorwaer, Ende ick en can niet al gheraken Te vertreckene zine zaken. Tenen tiden ghinc hi te rade, Wat hi best vortane dade. Men riet hem al sonder sparen Dat hi opwaert soude varen Ende dwinghen an hem wel dat rike |
| 1510 | Ende besittent moghenendelike: So mocht hi dan ontfaen te lone Van Romen de keyserlike crone: Dat waer hem eerlike harde sere. Doe pensede selve de grote here: Soudic varen in vreemden landen Ende dwinghen tote minen handen De lieden, ende mijns selfs lant Soude bliven buten miere hant. Die dat doet, hi moete riesen, |
| 1520 | Sprac hi, want hier sijn de Vriesen, De woenen in dit westerende Ende mi toehoren: et ware scende, Liet ic de al openbare, Ende voer hier ende voer daer Ander liede te doen tonder Ende laten de mine al besonder Onbedwonghen ende sonder danc. Hi wort te rade eer iet lanc, Dat hi de Vresen in alre wise |
| 1530 | Soeken wilde op den yse. Het gheviel als hi ghedochte. Ten eersten als men riden mochte Over ys ende over al, Gheboot hi ende beval Dat men ghebode herevaert. Men deet, ende hi trac derwaert In den winter op enen dach Na kersavende, als hi lach, In enen vorst, alst God woude |
| 1540 | Ende het ummer wesen zoude. De coninc voer tote Alcmaer Ende te Vronen oec daernare, Ende al op den grote yse. De coninc stout ende hoech van prise Voer voren stout ende onvervaert, Daer hi der Vriesen gheware waert; Daer hise dicst sach met hopen, Liet hi henen tot hem lopen, Of hi hadde ghesyn opt velt; |
| 1550 | Daer de Vriesen onghetelt Stonden ghescaert na haere wise. De coninc waende op den yse Vast ende zeeker hebben ghereden, Als hi sinen lieden was leden, Volghede hem niement, alst wel sceen: Daer si seder omme dreven ween. Alse dus reet de here van prise, So brac dat orse door den yse, Dat jamer was te zien an, |
| 1560 | Dat aldus de edel man Tonghemake was vanden live. Doe quamen de Vriessche kaitive, De den coninc waren ghevee, Twe of dre of lettel mee, Ende sloeghene doot al onbekent. Dander quamen ommetrent Ende saghen sine wapene an. Doe seiden si: dits een man, Die wel vorbaer mach wesen. |
| 1570 | Doe quam daer een man met desen, Diene kende ende seide saen: Wapene! wat hebdi ghedaen? Ghi hebt den coninc selve doot. Doe dreven si alle roue groot: Het moste bliven, het was ghedaen. Doe namen si den coninc saen Ende groevene daert hem goet dochte, So si alre heimelicst mochten. In can gheweten noch gheraden, |
| 1580 | Bi wat zaken sijt daden; Maer si groevene onder de moude In een huis tHoechoutwoude. Si viere wistent ende niet mere, Waer begraven was de here. Meer dan xxvii jaer Lach de coninc begraven daer, Eerne zijns selves zone wrac, Daer hi omme onghemac Doghede, eer hine vant aldaer. |
| 1590 | Men screef doe ons heren jaer xii hondert ende lv al bloot, Doe de coninc daer bleef doot. Willem, de dus zijn lijf verloos, Was xx jaer out doe men coos, Ende xv jaer, mach men lesen, Hadde hi grave in Hollant ghewesen, Ende bleef doot al zonder zaghe Op sente Agnieten achtende daghe..." Einde Derde Boek. |
Vierde Boek, verzen 390-603 | |
| 390 | "..Dat seder qualike was ghehouden Nu sette de grave sijn ghedochte Die Vriesen te dwinghen, of hi mochte; Ende vergaderde al sijn heer, Hollant, Zeelant, mit groter weer, Ende voer in Vreeslant sonder misse Ende logierde te Widenisse Met menighen man coene ende stout, Ende wan enen wijch te Scellinchoute, Ende wort te rade, alst wesen zoude, |
| 400 | Dat hi voer voert tHoechoutwoude, Ende vacht daer op de selve tijt Enen bitterliken strijt, So dat de heren van Zeelant Selve vochten metter hant, Dat mens hem groot ere sprac. Oec weet ic wel, dats niet ghebrac Dattie van Hollant vochten so, Dats de grave was wel vro, Ente Vriesen begonsten wiken. |
| 410 | Daer mochte men sien banieren striken, Deene te prighe tjeghen dander. Ic wane dat nie Alexander Noch Priamus vochten so. Die Vriesen mosten verliesen doe, Ende ghingen vlien, de mochten lopen; Dander mostent daer becopen. Daer bleven doot op den velde xii hondert, de men telde; Ende dander sonder ommesien |
| 420 | Ghingen dapperlike vlien. De in den wich niet en waren, Volgheden hem al sonder sparen, Ende sloegher meneghen ter doot, Onghetellet in der noot. Hoechoutwoude wort al verbrant Ende beroeft ende ghescant Van menighen goede ende ware. De coninc hadde xxii jare Begraven gheweest the Hoechoutwoude: |
| 430 | Dat ne wiste jonc noch oude, Dan si viere ende niet mere, Waer begraven was de here. Daerof was bleven dene doot, Dandre dre dor lives noot Waren ghelopen inde kerke: Anders ne waren pape noch clerke. Die twe sloeghen de boeven doot; De derde bat ghenaden groot Ende riep: edel gravekijn |
| 440 | Laer mi behouden tleven mijn: Ic salt doen, du moghest prisen, Den coninc, dinen vander, wisen. Van deen woerde wart hi verblijt Ende gaf hem op sijn lijf tier tijt. Doe sprac de Vrese te hem waert: In dit huys, achter den haert, So suldi den coninc vinden. Dat wil ic mi in verbinden Ende mijn lijf setten te pande. |
| 450 | Doe namen sie spaden in de hande Ende dolven twee mans langhe diep. Die onder stont, opwaert hi riep: Hier ligghen grote balken onder. Die Vriese sprac: dan es gheen wonder: Heft se op, al wort u t pine: Daer leit de coninc in een scrine. Teerste dat si ter scrine quamen Ende tghebeente daer vernamen, Spraken si: grave, edel here, |
| 460 | Nu sijt blide vorwaert mere, Wi hebben uwen vader vonden. Die grave sprac in corten stonden: Des moete God ghelovet zijn. Thoeft nam hi in de handen sijn, Ende dancte Gode ende onser Vrouwen: Dat ic so vele dus mach scouwen Van den vader de mi ghewan. Tghebeente van den hoghen man Dede men nemen harde zaen, |
| 470 | Scone wasschen ende dwaen, Ende deet voeren haestelike In enen scrine suverlike Te Middelborch in de abdie. Noit en was grave, ghelovets mie, De in Vreeslant je ghedede So uitnemende behaghelhede. De grave dede maken enen casteel Te Widenisse, daer hi geheel Tland van Vrieslant mede dwinghen soude, |
| 480 | Ende spisen ende mannen also houde, Dat men thuys wel houden mochte Jeghen der Vresen fel ghedochte, Waers te doene, met groter eren. Dit gheviel int jaer ons heren lxxxii en xii hondert, In deen somer, wien soos wondert, Dat hi sinen vader wan Ende versloegh oec menighen man. Al was der Vriesen vele versleghen, |
| 490 | Nochtan pijnden si in allen weghen Ende pogheden met alre cracht, Die wile tot op de gracht, Dat huys te velne, of si moghen. Men scoot met ermborsten ende met boghen Meneghen man vor thuys te doot. Nochtan daden so menighen stoot voor thuus Maer het ne halp twint Doe ghevielt also zint Dat op de zestiende kalende |
| 500 | Van Loumaent God doe sende Eene vloet also groot, Daer vele volx in bleef doot. Te hant darna Sinte Aechten daghe Sende God tot ere plaghe Echter ene grote vloet. Dese twe waren, als ic verstoet, In enen winter int jaer ons heren, Als ons de scrifturen leren, xii hondert ende seven ende dachtig. |
| 510 | Deze twe vloede waren so crachtich, Dat si ghinghen over al tlant, Dat leghet an des sewes cant, Beide oester ende wester Vresen; Ende Hollant moste oec verliesen: Suuthollant verdranc oec mede, Ende ic ne weet ghene stede Bider zee, en ghinc al onder. Tfolc verdranc, dat meer dan wonder Te segghene es; des bleef so vele, |
| 520 | Dat het ghinc al uten spele. Al Zeelant verdranc sekerlike, Sonder Walchren ende Wolfaertsdike. Anders hordic noit lant noemen. Nu sijn de Vresen so verre comen, Dat si moesten an haren danc Singhen enen niwen sanc, De si met herten niet en gheren. Si moesten hulden ende zweren Den grave, ende onderdanich wesen. |
| 530 | Hoe dat si vort swoeren in desen, Si brakent te haren lachter groot, Daar menich man om bleef doot, Als ghi noch hierna sult horen. Maer hier gaet ene tale voren Van andren dinghen; wat ghesciede Inden lande onder die liede. Den grave dochte goet doe wesen, Dat hi maken dede na desen Te Medemelc een casteel |
| 540 | Daer hi mede al gheheel Al Westvrieslant sider dwanc, Ende gaderde heer eer iet lanc, Ende voer ligghen op Melorde, Dat was, als ic segghen horde, Dat hi de felle Vriesen ontsach; Ende lagher also menighen dach Dat de borch was volmaect Ende vast ende wel gheraect Ende scone ende starke. |
| 550 | Oec dede hi maken scone ghewarke Bi Vronen op de harde gheest; De Nuweborch, daer doe was meest Der Vresen macht op dat ende. Hi dede oec maken daer ghehende Enen dijc met haesten groot, Dat men mochte alrennoot Vander borch gaen haerentare Van Vronen al tote Alkemare. Oec dede hi maken altehant |
| 560 | Een huys op des dikes lant, Dat den dijc bescermen zoude, Waert dat men insteken woude: Middelborch zo heet men dat. Tornenborch stont ter stat, Daert nu staet, langhe te voren. Dat was ghedaen als wyt horen, Omdat men gheen van desen borghen Beligghen mochte sonder zorghen, Om te winnen tenigher tijt: |
| 570 | Want sine staen niet so wijt, Men sciet wel te tween dele Grote scichte ende quarele. Ic ne weet, hoe ict versta, Weder voren ofte na Thuus te Medembleec was ghemaket; Ben ic daerin iet ontraket, Dat nes niet sere misdaen. Ic weet wel, dat si noch daer staen: Mi ne roec, wilc achter was of voren. |
| 580 | Hi hadde begonnen ten Nuwendoren Side daerna ene veste, De nu wel is naer de beste, De in al den lande staet. Sint droech soe der Vriesen raet, Dat si de veste al tebraken. Ic salt hier na noch wel gheraken U te segghene, wat ghesciede. Nu verstaet wat ic bediede: Dese huse beset hi wale |
| 590 | Ende pijnde hem voert telken male, Hoe hi sijn volc mochte berechten. Hi ne woude heren nochte knechten Boven hem niet laten here Binnen sinen lande; des had hi ere Doe de Vresen hadden verloren, Als ic u seide hier te voren, Den zeghe, ende hise hadde ontfaen, Ende het ten besten was vergaen, Also als ic te voren seide, |
| 600 | Dat hi sijn herte daer an leide, Hoe hi berechte sine liede, Dat rike ende dat arm ghediede, Ende hoe hi dat volbringhen mocht...." |
Vierde boek, verzen 1152-1215 | |
| 1152 | "..Nu hort vanden verraders fel, Wat si dochten ende wat si rieden, Als men selve hoort bedieden Gheraerde van Velsen, den mordenare, Daer hijs liede al openbare, Hoe hi de mort eerst dochte, Ende hoe hijt an de andre brochte; Hoe hi begonde sijnre daet. |
| 1160 | Ten eersten male socht hi raet Ende leit hem te voren danne, Den heer van Woerden Hermanne, De was sgraven nauste raet; Ende hi ghedochte al ouder daet Hoene de grave hadde verdreven, Ende gherne hadde ghenomen tleven,- Als ic te voren hebbe ghesproken,- Ende pensede, dit wort nu ghewroken Te minen wille, moetic leven, |
| 1170 | Ende dede, als noch de quade plegen, Dats: na der zoene misdaet gedenken: Hi ne wilde de vete niet laten senken Ende doense ute sinen ghedochte, Hoe qualike hi daer an wrochte: Want hijt te goede hadde laten maken. Ay Herman! bi wat zaken Wiltstu der quader name ontfaen? Was di niet ghenoech ghedaen? De grave hadde di ghemaket rike |
| 1180 | Ende dinen buren al ghelike. Hi betrouwede alles di. Oec so weet ic wel, dat hi Sinen oversten raet di hadde gheset. Hi betrouwede di vele bet Dan du hem naer deets an scijn. Du droeghes oec de cleder sijn. Ende du Gheraert, felle man, Droeghes oec sine cleder an; Du hads van kinde met hem ghewesen. |
| 1190 | Dusdaen wonder hoert noit man lesen, Van bghinnen toten ende. Nu eist tijt, dat ic wende Weder an de verraetscep groot, De si dreven tot sire doot. Doe si des onder hem tween Aldus wel droeghen over een, Leiden si dit te voren doe Den heer van Kuc; de nam daer toe Den heer van Huesden, heren Janne. |
| 1200 | Dese worden te radene danne Wien men dit ontdaecken mochte. De heer van Kuuc hem bedochte In siere herten, ende nam des goem, Dat hi te Berghen an den Zoem Enen dach makede van dootveten Daer te zoenen. Suldi weten Wat de dach bediede daer, Als Gherard liede openbaer: Der zoenen was al een gheswich, |
| 1210 | Maer si leiden haren crich An de verradenisse van den grave, Daer si niet wouden sceden ave, Ende droeghen aldaer overeen, Als hem seder oec wel sceen. De heer van Kuuc belovede hem daer Te doene hebben overwaer Shertoghen helpen van Brabant, Ende des graven van Vlaendrenlant, Ende des coninx van Inghelant mede..." |
Vierde Boek, verzen 1335-1533 | |
| 1335 | "..Hoe hi de dinghen te zoenen brochte. Nu hoort wes hi hem bedochte. Hi voer tUtrecht inde stat Ende onboot daar ende bat De heren, dat si te hem quamen, |
| 1340 | Ende omboot si oec bi namen, Sodat si quamen alle ghemene Van beiden siden, groot ende clene, Ende blevens op sijn segghen daer. Doe beriet hi hem daernaer, Dat hi daer so langhe lach, Dat hi recht op enen dach Sijn segghen seide vander soene. Nu hoert, wat hi achte te doene: Omdat hem dochte op de stont |
| 1350 | Tghelt te groot, vijf hondert pont Gaf hi der toe van sinen goede, Dats hem te bet soude sijn te moede, Ende te mijn soude bescelden Die de penninghe soude gelden. Doet was gheseghet ende ghedaen, Hiet hi tehans eten gaen. Hi deedse alle mit hem eten. Bi siere side waren gheseten Herman van Woerden ende Ghisebrecht |
| 1360 | Van Amestelle, de over recht Altoos te sier taefle saten Ende met hem aten ende dronken. Dandre waren gheseten daer, Denen voren dandre naer, Als daer betaemde haerghelike. Men at ende dranc daer blidelike Overal daer in den hove. De herberghe was van goeden love: Want een hoghe avont was, |
| 1370 | Was men vele de blider das. Maer dat hof moeste sceiden, Eer avont quam met droefheiden. Dat pensde van Woerden de verrader Ende sine ghesellen allegader, Mocht na haren wille gaen. Alst gheten was ende opghedaen, Ghinc de grave in siere rusten: Want hem begonste slapens lusten. Elc ander ghinc daer hi woude. |
| 1380 | Doe ghevielt, alst wesen zoude, De verraders treckeden te samen, Sodat si buter stat doe quamen Ende reden voren over de weide Ende hadden liede in haer gheleide, De alle tharnassche met hem reden, De si met behendicheden Hadden brocht met hem aldaer, De sider wilder aldernaer, Dat si te Romen hadden ghesijn: |
| 1390 | Dat seghet mi tghelove mijn. Si soudent hem node hebben gheseget. Ic waens elc verrader pleghet, Dat hi heelt sine daet Den ghenen, de sinen raet Niet en weet; al wil hi dat hi Bi hem si: dat is daerbi: So hi meer volcs bringhet int stric, So hi meer helpen hevet int pic, De mede besmit sijn in de daet, |
| 1400 | Al ne gaven si niet den raet. Hoort hier grote jammerhede, De de here van Amestelle dede Op deen nameliken dach: Hi ghine daer de grave lach, Ende wectene uit sinen slape- Dat en dorste doen geen cnape- Ende seide: ghi slaept alte lanc. Also dat de grave ontspranc Ende sprac: wies daer? Ic bent, seit hi, |
| 1410 | Ghisebrecht; als scone weder alst si, So slaepti te langhe vele. Ghi sout utevaren met vederspele, Want tweder es als scone. Als de grave hoerde tgone, Sprac hi: ic hebbe te langhe gheslapen: Roept mi enich van minen cnapen. Ic salt doen, sprac hi doe, Ende seide den camerlinghe toe: Gaet tuwen here ende sect hem, dat |
| 1420 | Ic ride voren uter stat; Latene comen, als hi wille. De grave ne bleef niet stille. Hi seide: heer Ghisebrecht, hierinne Salic u sinte Gherde minne Geven, eer wi hene riden. Men brochte wijn ten selven tiden. De grave hiet scinken den wijn, Ende seide: drinct van der hant mijn Sinte Gherde minne ende vaer wel! |
| 1430 | Doe nam de verrader fel Den wijn van des graven hant, Ende keerde hem omme te hant, Ende seide: God hoed u; ic ga varen. De grave de hiet sonder sparen, Dat men sadelde al de paert Zonder beiden metter vaert. Sijn neve Jans sgraven zone Van Henegouwen vernam tgone, Ende hiet sine perden sadelen alle. |
| 1440 | Hi pensde lettel van den ghevalle, Dat hem inde vaert ghesciede. Gheraert van Vorne ende lettel liede Reden metten grave doe. Hi sprac sinen knapen toe: Volghet mi, als ghi sijt ghereet; Ic vare voren, ende hi leet De strate mitten twee kinden, Diene bede gader minden. Hi reet voren ter poorten uut |
| 1450 | Blidelike sonder gheluut. Doe hi op de weide quam, Sach hi voer hem ende vernam Den heer van Woerden houden daer. Als hi sijns wort ghewaer, Reet hi tot hem, omdat hi woude Vraghen, waar hi riden zoude. Doe hi aldus quam ghevaren, Voeren teghen hem tere scaren De van Woerden entie van Amestelle, |
| 1460 | Gheraert van Velsen, de morder felle; Daer quam Aernt van Benscop Ende Gheraert van Craienhorst inden hoop; Willem van Teilinghen quam der mede Ende Willem van Zaenden daer te stede, Daer quam oec mede menich man, De ic ghenoemen niet en can. Als si hem quamen dus te ghemoet Hevet hi se alre eerst ghegroet. Herman van Woerden reet hem ane, |
| 1470 | Als dene wille hadde te vane, Ende grepen bide breidel zaen: Uwe hoghe spronghe sijn ghedaen: Ghi ne sult niet meer der voeren driven, Sprac hi, heer meester, ghi moet bliven Onze ghevanghen, wien lief of leet. Ic seg u, dat ic seker weet, Dat de grave hilt over spel: Want hi loech, dat wetic wel, Ende andworde den fellen man: |
| 1480 | Help!, seit hi, in ben nochtan. Arnout sprac: bi gode ghi sijt; Ic moet nu op dese tijt Uwen sconen sperwaer draghen U te lachten ende uwen maghen. Den sperwaer hi doe gheprant, Ende namen hem van der hant. De grave sloech de hant ten swerde, Als de ghene, de begeerde Hem te werne, mocht hem ghescien |
| 1490 | Gheraert van Velsen trac mettien Sijn sweert ende swoer bi Gode: Ghi moghet dat ghemaken ode,... Ic sal u tsweert tote in den tanden... Dit mochte den grave seer anden, Datten Gheraert wild ontliven. Daer moest hi ghevanghen bliven, Wast hem lief ofte leet. Een knape daer tusschen reet, De met Janne daer was comen, |
| 1500 | Ende hadt hem gheerne benomen. De knape wort daer ghewont sere, Ende sijn paert ten selven kere Wort gesleghen in den hals. Dese knape, als end als, Pijnde hem te weerne ende niement el; Ic can gheweten hoe 't ghevel, Dat si de kinder lieten riden: Hadsie se ghevaen ten selven tiden, Si warens al te boven bleven. |
| 1510 | Ic wane wel, dat si, beneven Deen den anderen, ter statwaert reden: Si hadden goede paerde bescreden Ende reden sere ter statwaert, Wat ghelopen mochten de paert. Als is quamen in de stat, Ende men daer ghevreeschede dat, Waren de vreende tonghemake, Alst billic was om sulke zake; Die viende waren an dander zide |
| 1520 | Van deser vanghenessen blide. Si voeren te Muden metten grave Ten huse, dat hi met siere have Hadde ghecocht ende doen maken. Hem dochte doe in allen zaken, Dat si wel hadden ghevaren. Dit ghesciede in den jaren Ons heren Goeds, dat hi bleef Ghevangen, als men doe screef Ons heren Jhesus Christus jaer |
| 1530 | xii hondert ende daernaer Effene neghentich ende sesse, Als was sente Jans messe Op de vigilie daer te voren. Hier na suldi wonder horen Vanden lieden vanden lande, Hoe doe rees ene niwe scande; Ende sal eerst segghen vanden lieden, De droevelike van Utrecht scieden. De here van Arkele nam beide |
| 1540 | De twee kinder in sijn gheleide, Ende voerdse tsinen huse mede, Om te hebbene te beteren vrede. Daerna voerde men se in de poort Todrdrecht, als men hevet ghehoort. Heer Wolfaert quam te Dordrecht mede. Ghi moghet horen, wat hi dede. Hi vant de poorters seer bedroeft, Ende seide, dat hem wel behoeft, Dat al tlant besettet ware, |
| 1550 | Ende dat hi vrucht al openbare, Dat de van Vlaendren sullen comen. Daerjeghen is goet - raet ghenomen, Dat mens hem doe wederstoot: Want ic hebbe zorghe groot Int herte, ende oec groten vaer. Ic sout keren, waric daer, Sprak hi aldaer int ghemene: Wildi mi helpen, groot ende clene, Dat ic in Zeelant mochte comen, |
| 1560 | Ic hope het soude ons allen vromen. De porters, de al rouwich waren. Seiden: heer, wi willen varen Met u daer u wille si. Hi seide: so sent te hant met mi Twe cogghen, de mi gheleiden: Hier en dooch geen langher beiden; Ic duchte, si sullen comen sijn, Eer ic come ten huse mijn: De meeste haest waer ons goet. |
| 1570 | De poorters reden metter spoet Twe cogghen, diene voerden daer Hi wesen woude, sonder vaer. Ghei sult wel horen, wat hi bedreef. Doe de grave ghevangen bleef, Ende ment int lant wort gheware, Doe nam Philips van Wassenare Sgraven zeegel ende sloeghen ontwee Vorden raet, dat men niet mee Daermede zeghelen en mochte. |
| 1580 | Hi pensde wel, doe hi dochte. Elc voer thuus tot sinen maghen; Tfolc ghemene wort doe claghen Dat haer heer ghevanghen was. Elc vermaende hem selven das, Dat hi sinen here beschudden soude, Of dat hiere om sterven woude". Einde Vierde Boek. |
Vijfde Boek, verzen 1-158 | |
| 1 | Dat volc wert al in roere Ende verwoet om dese voere. De Kenemaren ende Vriesen mede Ende Waterlanders voeren ter stede, Daer men hem dede verstaen Dat haer here lach ghevaen. Dat was te Muden; doe siere quamen, Mochten si doen ghene vramen, Want dat volc was sonder hovet |
| 10 | Ende lettel of niet, des ghelovet. Si voeren dolen op zee Daer vier, hier vijf, daer drie, hier twe, Recht als volc dat wilde ontsinnen. Doe dit vernamen de van binnen, Seidsi ten grave: doet u liede Keren: waert dat ons messciede, Ghi souter selve om sterven mede. De grave sende staphans ter stede Enen brief, ende onboot |
| 20 | Sinen lieden, clene ende groot, Dat si thuus al stille zaten: Hi hopede cortelike der baten, Dat hi met minnen soude comen uut. Dat volc wart doe so luut, Dat wel na al was verdovet: Gods hat hebbe dies ghelovet, Spraken douden metten jonghen: Sine hebben hier toe ghedwonghen: Dus ne sulsi niet ontgaen. |
| 30 | Als de verraders dit verstaen, Waren si te blivene niet bout Ende wildene voeren in haer behout Verre in een ander lant. Die van Naerden vreeschdent te hant, Ende leiden hem ene laghe, Recht op den vijftien daghe Souden sine voeren haerre vaerde, Ende settene op enen paerde, Ende bonden hem sine voete |
| 40 | Onder paert, wel onsoete, Ende enen hantscoe in den mont. Dat seide mi, deent was cont Ende diene dus ghebonden vant. Die voerden sine altehant Tote dat si bi Naerden quamen. Doe saghen si ende vernamen De liede ligghen in dat coren. Gheraert van Velsen, de reet voren, Ende vraghede hem, wat si sochten |
| 50 | Dandre sechten: dat si brochten Dat wildsi hebben: dat waer de grave: Dan wildsi laten doer ghene have. Dan sal niet wesen, sprac Gheraert, Ende warp omme metter vaert. Hi trecte tsweert ende wilde slaen Den grave, de hem pijnde tontgane. Hi waende tpaerdekijn springhen soude Over den vliet, ende also houde Viel dat paert metten grave |
| 60 | In den sloot. Gheraert sat ave, Ghetrect sweerts, ende ghinkene slaen. De grave mochte niet ontgaen: Want hi an tpaert was ghebonden. Daer stac hine ten selven stonden Metten sweerde dor den live, Ende gaf hem wonden meer dan vive. Oec stac hine int herte, dats waer, Dat ment vant al openbaer. Si gaven hem ten selven stonden |
| 70 | So diepe ende so vele wonden, Dat hi daer den gheest opgaf, Eer de van Naerden wisten der af. Doe sijt vernamen, liepen si toe, Ende Gheraerde van Velsen was doe Sijn paert so verre van hem ghegaen, Dat hijs niet en mochte vaen. En sijn knape gaf hem sijn paert, Daer hi mede ontreet ter vaert. So deden de op peerde waren; |
| 80 | Ente knape wert bevaren Van dien van Naerden, de niet en beiden, Dat sine op enen rade leiden, Ende hebben hem sine lede tebroken. Dus wart de grave eerst ghewroken. Doe si den grave vonden doot, Hadden si alle rouwe groot, Ende namen den doden met zericheden. Si droegene van deer steden Tere ander stat, daer sine ontcleden |
| 90 | Ende balsmeden ende bereden Ende leidene in een scrine, Daer menich mede doghede pine, Ende scepeden kortelike daernaer Ende voerdene tote Alcmaer. Daer sette men in den chore. De wonder horen wil, de hore: Twe winde waren hem ghegheven Van eene siere nichten, de bi hem bleven Waer hi ghine of waer hi stont. |
| 100 | Oec was mi ghemaect cont, Dat si liepen mede an de vaert Daer de grave ghevanghen waert, Ende oec mede al tote Muden.- Dit merkeden ende zaghen vele luden - Ende bleven daertoe op deen dach Dat men hem gaf den dootslach. Doe sine voerden, liepen si mede Recht aldaer ter selver stede; Doe menne moorde, si saghen toe; |
| 110 | Als hi doot was, si ginghen doe Bi hem ligghen bede gader, Alst kijnt doet bi den vader. De van Naerden vondense daer, Alsmen mi seide overwaer. Doe men den grave voeren soude, Si quamen ten scepe also houde Ende spronghen in ende voeren mede Al tot Alcmaer in de stede. Doe si quamen tot Alkemare, |
| 120 | Ghingen si sitten bider bare Ten voeten voer den outare. Ic sachse beid sitten daer. Oec seide mi een garsoen, De se verwaerde in dit doen, Dat si ghevast hadden so langhe, Dat hi hem beiden bi bedwanghe Moste gheven zoete melc. Oec so seide hi mi, dat elc, Gheen van den tween, eten wouden |
| 130 | -In weet, hoet quam ende bi wat scouden- Binnen langher tijt daernaer. Dus bleven si beide aldaer Toter wilen en ten daghe Dat menne groef met groter claghe. Doe dedemense beide wech leden, De node van danen wilden sceden. Hadden si ghemoeten, si waren bleven Liggende, wanic, al haer leven. Kerstijn mensche, hoer dit wonder |
| 140 | Dat de hondekijn bisonder Minden haren here alsoe, Dat si bi hem bleven doe, Daer menne vinc ende sloech; Daer togheden si hem ghenoech, Dat sine minden van rechter scout; Maer de morders waren so bout, Dat si morden haren rechte here, De hem ghedaen hadde menich ere, Te menigher tijt te menigher stonde. |
| 150 | Hier waren si quader, dan de honde. Al hadde hi te voren misdaen, Ja ne hadden si de zoene ontfaen, Ende was vergheven altemale, Ende scenen vreende also wale Als enighe liede mochten wesen. Dus so dinket mi bi desen, Dat honde niet en sijn so quat: Es hem ghedaen enighe misdaet..." |
Vijfde Boek, verzen 555-685 | |
| 555 | "..Datte grave voer siere straten Van Cleve, ende moest daer laten Janne van Avenes, den wisen grave, Die ne woude laten om ghen have Hi ne soude sijns neven orbaer doen. |
| 560 | Wat holpe hier of lanc sermoen? Bisscop Willam was bedroevet, Dat hi hem so hadde gheproevet, Dat hi dat huys niet hadde ontset, Ende hi so langhe hadde ghelet, Dat hi ghenen scade en dede Der graefscap, ende sette toe ter stede. Te Muden hadde de grave staende Een huys, des ic eer vermaende, Daer sine op hilden ghevaen. |
| 570 | Dat dede hi beligghen saen, Daer op was Dideric van Haerlem, Ende een deel lieden met hem, De men anestreet met crachte, Bede bi daghe ende bi nachte. De bliden, de waren sgraven Ende maken dede met siere haven, Dede hi bringgen voer der borghe, Ende deder hem mede anxt ende sorghe, Eer si thuys op wilden geven. |
| 580 | Hadden si twee daghe langher bleven Op den huse, dan si daden, De grave Jan hadde hem te staden Ghestaen ende brocht uter noot, Of hi ware bleven doot: Want hi tAemstelredamme was comen, Omme tontsette te haren vromen. De met Diedrike op thuys waren, Alle gader teenre scaren, Boden hem op, tote hem viven, |
| 590 | De wilden met Diedrike bliven Ende ghenieten der avonturen, Dien Didrike mochte ghebueren. Doe ne mochte Didric vorder niet, Hi ne most opgheven, wats ghesciet, Ende moste bliven daer ghevaen. Dus hevet de bisscop bestaen Tgraefschap te groetene van beginne. Nu mochte men sien hoe grote minne Dat hi droech tot sinen neven. |
| 600 | Dat enen de daer doot was bleven, Ende ten zone in Inghelant. Hi voer voert altehant Ende troeste de Vriesen doe, Dat si rechte setten toe Ende keerden omme: want si wouden Voert meer vri sijn ghescouden, Ende den grave begheven al. Doe wort daer een groot ghescal: Dit was ene sware lesse |
| 610 | Si voeren te hant vor Widenesse So starc ende met groten moede, Dat Boudijn, diet in siere hoede Doe hadde, dat hijt thuys opgaf, Opdat hire mochte ganghen af Behouden lijf ende lede Ende al sijn gheselscap mede, Ende wechvoeren, dat hire hadde boven. Alse de Vriesen hem dat loven, So voer hi wech siere verde, |
| 620 | Ende si braken thuis toter eerde, Ende voeren ter selver uren Ende braken braken thuys ten Niwendueren, Dat al niet en was volmaect. Si voeren, als de niet en vaect, Te Medemelc in de poort, Ende hebben se altemael testoert Van enen ende toten anderen, So dat si vriliken mochten wanderen Omme de borch haerentare, |
| 630 | Te siene, waer si cranxt ware. Florens, heren Wouters zone, Uut Kenemaerlant, was de gone, Die dat huys in hoeden nam. Al waren de Vriesen gram, Hi ne gaf deromme niet een stro. Hi was doe ghemannet so, So wat si stormden, et was verloren. Doe bleven si daer ligghen voren Om te verhongeren dier boven waren, |
| 640 | Dat si niet mochten ontvaren. Dit ghevreisde de grave Jan Van Avenes, de edel man, Dat dat huys beleghen ware. Oec so quam hem de niemare, Dat de bisscop daer hadde ghesent Twe bliden in dat parlement, Om de borche te werpen ontwee, Ende warende bliden mijn noch mee, De den grave costen sijn gelt |
| 650 | Bin deen men echt den grave telt, Hoe heer Wolfaert hevet belegen Middelborch, ende oversleghen Die Arne bi den Mortiere: De grave ne coemse ontsetten sciere, Si ne soudent niet moghen houden: Dat quam al bi deen scouden: Daer was van Vlaendren her Ghyout, De uteleide penninghe groot, Ende gaf groot dat sout |
| 660 | Mildelike, al was hi out. Als dit de grave Jan vernam, Haeste hi hem ende quam Te Middelborch, als hi eerst mochte. Ic wane, hi harde cleine rochte Op Gyote, sinen neve, Dat hi langher daerom bleve. Hi quam daer al sonder sparen, Ende Gyoet de was ghevaren Wech te lande siere verde, |
| 670 | Ende hadde ghedaen bi her Wolfaerde Groten cost al om niet Alse de poorte dit versiet, Dat Gyoet es thuys ghevaren Ende hem helpe comt twaren, Alse hem brochte van Henegouwen Grave Jan, de hem met trouwen Pijnde daerom in allen zaken; Als hi der poort begonde naken, Traken alle de porters uut |
| 680 | Ende maecten spel ende groet gheluut, Ende begonden blide wesen. Hi bleef in Middelborch met desen Een stic ende sprac van den zaken, Hoe hi best soude ghenaken, Dat men Medemelc ontsette.." |
Vijfde Boek, verzen 735-819 | |
| 735 | "..De grave van Henegouwen De pijnde hem met goeden trouwen Om thuys tontsettene te Medemleke Des hi wille hadde sekerlike Hi dede dat men mochte prisen: |
| 740 | Want hi recht in alre wisen Daerom pensde met siere herten, Ende hijn ontsach ghene smerte, De hem daerof comen mochte: Want rechtevoert hi doe dochte Thuys tontsettene, als hi dede Hem quamen te helpen mede De here van Arkel ende Claes van Putte, Entie van Dordrecht, de hem nutte Mede waren an de vaert. |
| 750 | Oec quam aldaer onghespaert Van Zeelant siere vreende een deel, Ende niet de herevaert gheheel, De hem toe was gheseget, Also als men noch heden pleget. Hi nam dat hi nemen mochte Met hem volcs, ende volbrochte Des hi te voren hadde gheacht, Ende quam met al sulker cracht Tote Enchusen an dat lant. |
| 760 | Daer hi de Vresen ter were vant, Daer ghinc hi op met sinen lieden. De Vresen hem cortelike berieden, Ende ghingen op, al dat si mochten. Nu hoert wat sgraven liede wrochten: Si ghingen toe met grote ghere Ende wonnen hem of de were Met crachte, ende sloegher doot een deel, Ende bernden torp al gheheel. Doe si opt huus saghen den brant, |
| 770 | Riepen si lude altehant: God danc! ons comt nu troest: Wi sullen tavont sijn verloest; Onse noot en sal niet duren lanc; Wi sullen drinken verschen dranc, Ende oec eten nye spise. Florans sprac: ic wil dat wi se Harde lieflike onthalen. Vaert trect ut ghene palen, Die de Vriesen lest daer sloeghen, |
| 780 | Al souts hem qualiken ghenoeghen: Want wi seident hem te voren: Al haer pine waer verloren. Dit riep Florens overluut. Doe trecken si de staken uut, Dat sire doer souden varen, De der quamen met haren scaren. Teerst dat de marscalc quam an tlant, Riepen de knapen altehant Van den huse onder de Vriesen, |
| 790 | De dat spel mosten verliesen: Want si henen ghinghen scuven Ente knapen ghinghen cluven Onder de Vriesen, dees niet ne loughen, So dat xx knapen sloeghen xxxv Vriesen doot. Bisscop Willam dese noot Hebdi den Vresen nu beraden, Noch doedi hem meerre scaden. Dit mach wondren alken man, |
| 800 | Wat hiere waende winnen an, Dat hi aldus de verrader Stercte, de met rechte vader Sgraven soude hebbeb ghesijn. Dat wondert seer der herten mijn. De grave Jan hi was comen In de borch te haren vromen, Die hi belegen aldaer vant. Men spijsde thuus altehant Mit coerne, wijn ende biere; |
| 810 | Men dede binden huyse sciere Runtvleisch, baken ende spec, Bede sulpher end pec, Dat hem nutte was ter were. Dies selves nachts bleef dat here Altemale, jonc ende out, Het was utermaten cout. Des anders daghes men ontsach, Dattie zee beligghen mach: Want het vroes so oversere!.." |
Vijfde Boek, verzen 960-1059 | |
| 960 | "..Ende dien hi ghemerken conde, Dat hem nuttelicste ware ghedaen. Doe wart men ten rade zaen, Dat de grave dede ghebieden Hervaert al sinen lieden, Alsi sculdich waren te doene, Ende hi bat oec de baroene Ente edele luden mede, Als men pleghet in elke stede: Want hi woude al sonder sparen |
| 970 | Vechten op de Vriesen varen. Daer ghewan hi een groot heer. De Vresen setten hem ter weer, Daer si dwaesheit ane daden. De ghene, de dat hadde beraden, Halp hem clene teser noot. De grave brocht een heer groot In de veste, tot Alcmare. Ende korteliken daernaer, Als de Vresen hadden ghevreest, |
| 980 | Quamen si te Vronen op de gheest Met ere herder groter scare, Entie grave tract bet naer Met sinen luden sonder sorghe, Al tote bi der Niwerborche, Dat een den anderen mochte sien. Daer scede men dat heer in drien. Een deel cocghen men doe sende Van der gheest al toten ende, So datter geen daer ontweke. |
| 990 | Doe storet men de stoutelike Ende ghinc striden op de Vresen, De dat spel mosten verliesen. Nochtan vochten si over zere. Daer worden versleghen mere Dan dre dusent op de stat. Oec derric mi vermeten dat, Datter vele in der mare Verdronken ende haerentare Worder versleghen herde vele. |
| 1000 | De van Oudorp mochten te spele Vertellen, dat si stille saten Ende gheens orloghens hem vermaten, Als de van Vronen, haer ghebuere, Hadden ghedaen ter selver uren, De daer verloren lijf ende goet. Mi donke wel, dat hi es vroet, De hem te tide bedenken can, Eer hem de scade coemt an. Als de Vresen hadden verloren, |
| 1010 | Des si langhe groten toren Hebben moghen, de daer leven Entie daer inden lande bleven, Ghinc men doe ansteken brant Ende verbernde altehant Dat dorp te Vronen al te male. Wat holpe hierof langhe tale? Daerna bi ghebode des graven Worden de Vriesen al begraven. Men voer danen met groten spele: |
| 1020 | Want der scaden was niet vele, De den grave was ghedaen, Sonder den ghenen, dien ontfaen Hadden van vrienden, drevens rouwe. Daer bleef doot de ghetrouwe Van Arkele, de goede her Jan Hoe mochten si bliscap driven dan? De sulken vreent hadden verloren, Mochtens te rechte hebben toren. Desghelike waren si alle. |
| 1030 | De doe waren in den misvalle Van haren vreenden ende maghen, Mochten daer met rechte claghen. De grave gaf orlof sinen lieden, Entie heren hem berieden, Dat si den grave Florens souden Aen de reise brenghen ter mouden: Men wonne niet aen den staen. Men hoeven op ende droeghen daen, Sulc met bliscap, sulc met rouwen |
| 1040 | Ende voerdene onder de vrouwen Te Reinsborch int cloester rike. Daer laghen in desghelike Sijn wijf ende sijn dochter bede. Daer so brocht men gherede, Omdat men daer wilde graven, Ter eerde bringhen met groten haven, Als men cortelijc daer na dede. Hi wort begraven ter selver stede In den coer met groter eeren. |
| 1050 | Doe moeste de grave danen keren Ende varen over al int lant, Al haddijt wel in sijn hant. Hi moste berechten ende wesen Nu met dien, nu met desen, Ende doen alse heren plegen, Beide in steden ende in weghen. Vrieslant was comen te bande Ende hadt weder in sijn hande, Ende sette baeliuwe ende rechtere,.." |
Zesde Boek, verzen 1-89 | |
| 1 | Hierbinnen est also vergaen, Dattie Vriesen hebben ghedaen Van haer mesdaet jeghen den grave, Ende gaven hem van haerre have, Diere leveden, also vele, Dat hem ghinc al uuten spele. De weduwen waren bleven Vanden doden, mosten gheven Half haer have ende haer goet. |
| 10 | Mi donket dat in minen moet, Datter vele uut was ghemaket. Ic wane daer sulc heeft gheraket Groet goet tote sinen dele. De scade van deen casteel Te Widenesse wert vergouden. Si hadden vele bet ghehouden An den grave, haren here, Dan si den bisscop daden de eere, Dat si hem gheloveden bet. |
| 20 | Daer hi se mede lede int net, Als hi sint de andre dede. Nu hoert hier ene vreemdthede, Wat hi dreef ende begheerde. Hets wonder, hoe dat hi gheheerde, Dat hi voer Oestvrieslant duere, Ende dede prediken ter menigher ure Tcruce opden grave van Hollant, Dien hi so onwettich vant, -Also hi seide dat hem dochte,- |
| 30 | Dat hijt gheherden niet en mochte, Hi ne most berechten metten swerde. Hierom wast dat hi begherde Helpe van minen here den pawes, Mi wondert, dat hi was dus aves, Also goet clerke als hi was, Dat hi dorste ghewaghen das Datte liede onghelovich waren, Ende dat dorst openbaren In sermoene onder de liede. |
| 40 | Mi wondert, hoe dat oec ghesciede, Dat hi tcruce prediken dorste. Hi gaderde lude sonder vorste, Ende doet se alle met loghenen roeren, Dat si met hem overvoeren Met menighen scepe ende met groten Quamen si over tere roten, Bi Monekedamme onder dat lant. Tfolc ghevreischeit altehant Ende sette hem dapperlike ter were, |
| 50 | Als si vernamen tfreemde here. Kennemaers ende Waterlandre Quamen daer ende menich andre, De hem ter weren scoepen wale. Wat holpe hierof langhe tale? Si voeren toe al sonder vaer. Een groet scip si wonnen daer Met crachte doe den Vriesen af, So dat hem dat volc opgaf, Die daermede quamen ghevaren, |
| 60 | Behalven die daer versleghen waren. Men ghinc daer houwen ende slaen; Si vloen, de mochten ontgaen; Dat volc wart al ondaen. Men sachter niement ter weren staen. De bisscob vlo sijnre veerde: Want hi hem emmer niet en weerde. Hi liet sijn scip, het was so groet, Ende spranc in enen mindren boet, Daer hi mede ontfoer altegader. |
| 70 | Nu hoert van dessen heyleghen vader, Wat wondre dat hi hevet bedreven: Dat aldaer verslaghen bleven So vele lude, dat wonder was, Ende ghevanghen, sijt seker das, So vele, dat si seder gaven Menighen marc van hare haven. Bisscop Willem hevet dit ghedaen. Noch suldijs meer verstaen, Als de tijt coemt suldijt horen. |
| 80 | Maer hier gaet een ander voren. Als de bisscop dus hielt dien strijt Te menegher stede, te meniger tijt, Jeghen den grave, waer hi mochte, Nu hoert, wat her Wolfaert wrochte. Hi dede den bisscop spreken, Of men den twiste mochte breken Tusschen den grave ende hem, Si datte bisscop Willem Lovede den pays ende quamer toe;..." |
| (Lit. 43, W.G. Brill) | |